2. หัตถินาควรรค

2. การบำเพ็ญศีลบารมี

1. สีลวนาคจริยา

ว่าด้วยจริยาวัตรของพระยาช้างสีลวนาค

[11] ในกาลเมื่อเราเป็นกุญชรเลี้ยงมารดาอยู่ใน
ป่าหิมพานต์ ในกาลนั้น ในพื้นแผ่นดินนี้
ไม่มีอะไรที่จะเสมอด้วยศีลคุณของเรา พราน
ป่าพบเราในป่าใหญ่แล้ว ได้กราบทูลแด่พระ-
ราชาว่า ข้าแต่พระราชาผู้ใหญ่ ช้างมงคลอัน
สมควร เป็นช้างพระที่นั่งทรง มีอยู่ในป่าใหญ่
อันการจับช้างนั้นไม่ต้องขุดคู แม้การปักเสา
ตะลุงและการขุดหลุดลวงก็ไม่ต้อง ในขณะที่
จับเข้าที่งวงเท่านั้น ช้างนั้นก็จะมา ณ ที่นี้เอง
พระเจ้าข้า ฝ่ายพระราชาได้ทรงฟังคำของพราน
ป่านั้นแล้วทรงดีพระทัย ทรงส่งควาญช้างซึ่ง
เป็นอาจารย์ผู้ฉลาดศึกษาดีแล้ว ควาญช้างนั้น
ไปแล้ว ได้พบช้างกำลังถอนเง่าบัวอยู่ใน

สระบัวหลวง เพื่อต้องการเลี้ยงมารดา ควาญ
ช้างรู้ศีลคุณของเรา พิจารณาดูลักษณะแล้ว
กล่าวว่า มานี่แน่ะลูก แล้วได้จับที่งวงของเรา
ในกาลนั้น กำลังของเราที่มีอยู่ในกายตาม
ปกติอันใด วันนี้กำลังของเรานั้นเสมอเหมือน
กับกำลังของช้างพันเชือก ถ้าเราโกรธแก่ควาญ
ช้างเหล่านั้น ผู้เข้ามาใกล้เพื่อจับเรา เราพึง
สามารถจะเหยียบย่ำเขาเหล่านั้นได้ แม้ตลอด
ราชสมบัติของมนุษย์แต่ถึงแม้เราจะถูกเขาใส่
ไว้ในเสาตะลุง เราก็ไม่ทำจิตโกรธเคือง เพื่อ
รักษาศีล เพื่อบำเพ็ญศีลบารมีให้บริบูรณ์ ถ้า
เขาเหล่านั้นพึงทำลายเราที่เสาตะลุงนี้ด้วยขวาน
และหอกซัด เราก็จะไม่โกรธเขาเหล่านั้นเลย
เพราะเรากลัวศัลของเราจะขาด ฉะนี้แล.
จบ สีลวนาคจริยาที่ 1

อรรถกถาหัตถินาควรรคที่ 2

2. การบำเพ็ญศีลบารมี

อรรถกถาสีลวนาคจริยาที่ 1¹

พึงทราบวินิจฉัยในอรรถกถาสีลวนาคจริยาที่หนึ่งแห่งวรรคที่ 2
ดังต่อไปนี้. บทว่า กุญฺชโร คือช้าง. บทว่า มาตุโปสโก ผู้เลี้ยงมารดา
คือบำรุงมารดาชราตาบอด. บทว่า มหิยา คือ ในแผ่นดิน บทว่า คุเณน
คือด้วยสีลคุณ. ในครั้งนั้นไม่มีอะไรที่จะเสมอเรา.
เรื่องมีอยู่ว่า พระโพธิสัตว์ ในครั้งนั้นบังเกิดในกำเนิดช้าง ณ
หิมวันตประเทศ. เผือกผ่องตลอด รูปงาม สมบูรณ์ด้วยลักษณะเป็นหัวหน้า
โขลง มีช้างบริวาร 100,000 เชือก. ส่วนมารดาของพระโพธิสัตว์ตาบอด
พระโพธิสัตว์ให้ผลาผลมีรสอร่อยในงวงช้างทั้งหลายแล้วเลี้ยงมารดา. ช้าง
ทั้งหลายไม่เอาไปให้มารดาเคี้ยวกินเสียเอง. พระโพธิสัตว์คอยสังเกตดูก็รู้
เรื่องราว คิดว่าเราจะเลิกละโขลงช้าง เลี้ยงดูมารดาเอง ตอนกลางคืน เมื่อ
ช้างเหล่าอื่นไม่รู้ ก็พามารดาไปยังชิงเขาจัณโฑรณบรรพต เข้าไปอาศัย
สระบัว สระหนึ่ง ให้มารดาอยู่ในถ้ำภูเขาซึ่งตั้งอยู่ แล้วเลี้ยงดู.

1. พม่าเป็น มาตุโปสกจริยา.